Nghiên cứu cây cà gai leo làm thuốc chống viêm gan, ức chế xơ gan!

1. Nghiên cứu thành phần hóa học

Đề tài luận án tiến sĩ “Nghiên cứu cây Cà Gai Leo – CGL (Solanum procumbens Lour. Solanaceae) làm thuốc chống viêm gan và ức chế xơ gan” của tác giả Nguyễn Thị Bích Thu thực hiện từ năm 1998 đến năm 2002 do PGS.TS Phạm Kim Mãn và GS. Đoàn Thị Nhu hướng dẫn công bố cụ thể về hóa học:

+ Đã chứng minh thân, lá, rễ và quả CGL có những thành phần hóa học chủ yếu như alcaloid, Glycoalcaloid, steroid saponin, flavonoid, phytosterol, chất béo, carotenoid, coumarin, acid hữu cơ, đường khử tự do, acid amin.

+ Kết quả của đề tài cũng chứng minh Glycoalcaloid là hoạt chất chính có tác dụng ức chế sự phát triển xơ gan, chống viêm, bảo vệ gan trong cao toàn phần của Cà gai leo.

+ Đề tài đã xây dựng quy trình chiết xuất bào chế viên chứa hàm lượng cao Cà gai leo 250mg để thử lâm sàng trong đề tài luận án tiến sĩ y học năm 1999: “Một số đặc điểm lâm sàng, siêu cấu trúc gan và hiệu quả bước đầu điều trị bệnh nhân viêm gan virut B mạn hoạt động bằng thuốc HAINA” của Bác sĩ Trịnh Thị Xuân Hòa với sự hướng dẫn của PGS. PTS Nguyễn Văn Mùi và PGS. TS Nguyễn Tuấn Anh.

2. Nghiên cứu về tác dụng bảo vệ gan.

– Năm 1991, TS Nguyễn Minh Khai phát hiện ra dịch chiết của cây Cà gai leo có tác dụng ngăn chặn sự phát triển xơ trên mô hình gây xơ gan thực nghiệm trên chuột.

– Năm 1998, trong luận án tiến sĩ y học: “ Nghiên cứu lâm sàng, cận lâm sàng tổn thương gan do tiếp xúc nghề nghiệp với trinitrotoluen (TNT) và thăm dò tác dụng bảo vệ gan của Cà gai leo trên thực nghiệm.” của Nguyễn Phúc Thái do PGS.PTS Nguyễn Khắc Hải và GS. TS Nguyễn Phúc Hưng cho thấy: Dịch chiết từ cây Cà gai leo có tác dụng đáng kể trong việc bảo vệ gan dưới tác dụng độc của TNT trong nghiên cứu thực nghiệm kéo dài 6 tuần. Những tác dụng thể hiện rõ thông qua việc hạn chế hủy hoại tế bào gan (Giảm bớt việc tăng men gan so với lô chuột không uống Cà gai leo); hạn chế việc tăng trọng lượng gan do nhiễm độc TNT và giảm bớt các biểu hiện tổn thương gan trên tiêu bản vi thể (lô uống TNT có Cà gai leo không bị mất cấu trúc nan hoa tiểu thùy gan à không có hiện tượng chảy máu nhu mô gan). Đây là những bằng chứng cụ thể về hiệu quả bảo vệ gan của dịch chiết cây Cà gai leo.

– Năm 1999, những công bố đầu tiên về độc tính cấp, bán trường diễn , tác dụng chống viêm, tác dụng trên colagenase, hoạt tính chống oxy hóa, tác dụng trên miễn dịch, ức chế quá trình xơ gan trên thực nghiệm do nhóm tác giả TS. Nguyễn Thị Bích Thu, TS. Nguyễn Minh Khai, PGS. TS Phạm Kim Mãn và GS Đoàn Thị Nhu được công bố:

+ Độc tính cấp: Chuột nhắt uống với liều gấp 500 lần liều dùng có tác dụng ở ngừoi tính theo kg thể trọng, chuột vẫn không chết chứng tỏ thuốc có độ an toàn cao về mặt độc tính cấp.

+ Độc tính bán trường diễn: Độc tính bán trường diễn được thử trên thỏ với liều sử dụng trên người và liều gấp 5 lần liều sử dụng trên người.

Về hóa sinh và huyết học không có tác dụng độc so với lô chứng

Về mặt tổ chức học: Gan, thận, tinh hoàn (buồng trứng) không có sự khác biệt so với lô chứng.
Điều này chứng tỏ, sử dụng sản phẩm chiết xuất từ cây cà gai leo thực sự an toàn trên người bệnh.

+ Tác dụng chống viêm: Kết quả chứng minh cao chiết toàn phần Cà gai leo và glycoalcaloid(Chiết xuất từ cao Cà gai leo) có tác dụng chống viêm mạn có ý nghĩa thống kê.

+ Tác dụng trên colagenase: Cao chiết toàn phần cà gai leo có tác dụng trên calagenase rõ rệt. Tác dụng ức chế colagenase góp một phần quan trọng trọng điều trị của Cà gai leo đối với các bệnh như viêm khớp, viêm răng lợi…(những tổ chức chứa nhiều colagen, khi bị viêm colagenase sẽ được hoạt hóa làm phân hủy tổ chức bệnh lý này).

Cà gai leo có tác dụng chống viêm, đồng thời có khả năng ức chế sự tiến triển của xơ. Tác dụng ngăn chặn sự tiến triển của xơ có thế do thuốc vừa có tác dụng ức chế sinh tổng hợp colagen lại vừa có vai trò kích hoạt colagenase làm hoạt hóa enzym này phân giải colagen làm giảm xơ.

+ Tác dụng ức chế quá trình xơ gan: Sau 12 tuần thử nghiệm, kết quả của hai dạng dịch chiết toàn phần từ cây Cà gai leo và glycoalcaloid trên mô hình xơ gan tỉ lệ giảm so với lô đối chứng (gây xơ gan nhưng không dùng thuốc) lần lượt là 27,0% và 27.6%. Điều này chứng tỏ: Cao chiết toàn phần và Glycoalcaloid chiết từ Cà gai leo có tác dụng ngăn chặn sự phát triển của xơ trên mô hình xơ gan thực nghiệm.

+ Hoạt tính chống oxy hóa: Dịch chiết toàn phần từ cây Cà gai leo và Glycoalcaloid đều có tác dụng chống oxy hóa có ý nghĩa tương ứng là 47,5% và 38,1%. Cà gai leo có tác dụng chống oxy hóa, bảo vệ gan, ngăn ngừa xơ gan vì làm giảm tổn thương do oxy hóa gây ra ở gan. Những kết quả thu được góp phần giải thích phần nào cơ chế tác dụng chống viêm và bảo vệ gan của cây Cà gai leo.

+ Tác dụng lên hệ miễn dịch của Cà gai leo: trong đề tài tiến sĩ “Nghiên cứu cây Cà gai leo làm thuốc chống viêm gan và ức chế xơ gan” của Nguyễn Thị Bích Thu, dịch chiết của cây Cà gai leo có tăng dụng kích thích sự tăng trưởng của các tế bào lympho T. Điều này chứng tỏ dịch chiết Cà gai leo có tác dụng tăng cường miễn dịch cơ thể. Đây cũng là cơ sở để giải thích cho tác dụng chống virút viêm gan B của cây Cà gai leo. Vì khi, virút viêm gan B tồn tại trong cơ thể người bệnh và làm suy giảm hệ miễn dịch của cơ thể. Tuy nhiên, cần có nhiều nghiên cứu thêm để chứng minh chắc chắn vấn đề này.

+ Tác dụng ức chế một số dòng tế bào ung thư gan: Cũng trong đề tài trên của Nguyễn Thị Bích Thu, dịch chiết Cà gai leo đã được chứng minh tác dụng ức chế được một số dòng tế bào ung thư do virut như tế bào ung thư gan (Hep 3B, PLC/PRF), ung thư cổ tử cung…, ngoài ra còn ức chế được gen gây ung thư do vi rút.

3. Nghiên cứu lâm sàng trên bệnh nhân viêm gan B mạn tính từ thuốc được bào chế từ cao Cà Gai Leo.

Năm 1999, đề tài luận án tiến sĩ y học: “Một số đặc điểm lâm sàng, siêu cấu trúc gan và hiệu quả bước đầu điều trị bệnh nhân viêm gan virut B mạn hoạt động bằng thuốc Cà gai leo” của Bác sĩ Trịnh Thị Xuân Hòa với sự hướng dẫn của PGS. PTS Nguyễn Văn Mùi và PGS. TS Nguyễn Tuấn Anh thu được kết quả tốt mở ra hướng điều trị mới cho bệnh nhân viêm gan B mạn tính:

+ Điều trị thuốc chứa 250mg cao Cà gai leo/viên với liều uống 6 viên/ngày, trong 2 tháng. Đề tài thực hiện trên 60 bệnh nhân viêm gan B mạn tính thể hoạt động, 30 bệnh nhân uống thuốc từ Cà gai leo kết hợp với phức hợp “cơ sở”, có đối chiếu so sánh với nhóm bệnh nhân chỉ điều trị đơn thuần bằng phức hợp thuốc “cơ sở”.

+ Các bệnh nhân dùng thuốc có thành phần chiết xuất từ Cà gai leo có tác dụng giảm nhanh các triệu trứng lâm sàng, transaminase và bilirubin về bình thường nhanh hơn, tổn thương Giải phẫu bệnh lý giảm rõ rệt, hồi phục rõ rệt của các bào quan, nhân và màng tế bào gan. Tất cả các bệnh nhân điều trị đều ăn ngon, ngủ tốt và tăng từ 2-4 kg trong quá trình điều trị.

+ Sau khi điều trị bằng chế phẩm từ Cà gai leo, có 7 bệnh nhân (23,3 %) HBsAg trở về âm tính và 44% số bệnh nhân chuyển đảo huyết thanh biểu hiện bằng sự xuất hiện Anti-Hbe. So với nhóm bệnh nhân không sử dụng chế phẩm Cà gai leo, không có bệnh nhân nào HBsAg âm tính, chỉ có 3 bệnh nhân (10%) chuyển đảo huyết thanh xuất hiện Anti-Hbe.

+ Tiếp tục theo dõi nhóm bệnh nhân HBsAg trở về âm tính sau 6 tháng và 12 điều trị thấy vẫn giữ nguyên âm tính sau điều trị.

+ Qua theo dõi 30 bệnh nhân viêm gan B mạn thể hoạt động được điều trị bằng chế phẩm từ Cà gai leo, chúng tôi thấy thuốc không gây một triệu chứng bất thường nào trong suốt quá trình điều trị. Đối với công thức máu ngoại vi, thuốc cũng không gây ảnh hưởng gì đến số lượng bạch cầu và công thức bạch cầu. Trên thực nghiệm, Viện Dược liệu Trung ương cũng đã chứng minh rằng với liều Cà gai leo dùng gấp hàng trăm liều ở người cũng không gây ảnh hưởng gì đến động vật thực nghiệm và cũng không làm biến đổi các chỉ số huyết học và sinh hóa so với nhóm động vật chứng.

Như vậy, thuốc có thành phần chiết xuất từ cây Cà gai leo có độc tính thấp và an toàn trong sử dụng điều trị. Đây cũng là ưu điểm thường thấy ở các thuốc có nguồn gốc từ thảo mộc.

Từ năm 2002 đến năm 2004, TS Nguyễn Minh Khai tiếp tục chủ nhiệm đề tài “ Nghiên cứu điều trị hỗ trợ bệnh nhân viêm gan virút B mạn hoạt động bằng thuốc HAINA” Lâm sàng giai đoạn 3.

Viện Dược liệu trung ương chịu trách nhiệm sản xuất thuốc HAINA(có hàm lượng 250mg cao Cà gai leo/viên) theo tiêu chuẩn cơ sở, cung cấp cho các cơ sở thử lâm sàng do TS. Nguyễn Minh Khai phụ trách
Đề tài được thực hiện tại 3 bệnh viện trung ương hàng đầu của Việt nam:

+ Viện Quân y 103 chịu trách nhiệm thử nghiệm trên 30 bệnh nhân viên gan B mạn thể hoạt động có đối chứng với 30 bệnh nhân không dùng Cà gai leo do TS. Trịnh Thị Xuân Hòa phụ trách.

+ Bệnh viên TW Quân đội 108 chịu trách nhiệm thử nghiệm trên 30 bệnh nhân viêm gan B mạn thể hoạt động có đối chứng với 30 bệnh nhân không dùng Cà gai leo do TS. Nguyễn Trọng Chính phụ trách.

+ Viện Quân Y 354 chịu trách nhiệm thử nghiệm trên 30 bệnh nhân viêm gan B mạn thể hoạt động có đối chứng với 30 bệnh nhân không dùng Cà gai leo do BSCKII. Nhạc Lai phụ trách.

Kết quả điều trị trên 90 bệnh nhân Viêm gan B Mạn thể hoạt động bằng thuốc từ Cà gai leo hàm lượng 250mg cao Cà gai leo, uống 6 viên/ngày trong 2 tháng so sánh với 90 bệnh nhân nhóm chứng (nhóm không dùng thuốc) tại 3 bệnh viện 103, 354 và 108. Nhóm tác giả đã rút ra kết luận:

– Thuốc từ Cà gai leo có tác dụng giảm nhanh các triệu chứng lâm sàng (mệt mỏi, đau tức hạ sườn phải, nước tiểu vàng, da niêm mạc vàng….) sau một tháng điều trị. Sau 2 tháng điều trị thì đại đa số bệnh nhân đều hết các triệu chứng lâm sàng.

– Các xét nghiệm sinh hóa, đặc biệt là enzym trasaminase (SGOT, SGPT) có ý nghĩa đánh giá khách quan tình trạng tổn thương tế bào gan ở bệnh nhân viêm gan B mạn thể hoạt động. Ở nhóm điều trị bằng Cà gai leo, nhận thấy đại đa số bệnh nhân đều có xét nghiệm enzym trở về bình thường sau 1 tháng điều trị. Cùng với transaminase, bilirubin máu cũng trở về bình thường ở hầu hết bệnh nhân.

– Theo dõi diễn biến các marker của HBV có ý nghĩa quan trọng để đánh giá khách quan tiến triển của bệnh.

Ở cả 3 bệnh viện 103, 354 và 108 nhóm bệnh nhân điều trị bằng thuốc từ Cà gai leo có tỷ lệ chuyển đảo huyết thanh (nghĩa là xuất hiện Anti-Hbe, bệnh nhân hết HBeAg) cao lần lượt là 23,3%, 26,7% và 63,3%. So với interferon thời gian điều trị từ 4-6 tháng, cũng chỉ thấy có 25-35% bệnh nhân hết HbeAg.

Trong nghiên cứu của chúng tôi tại 3 Bệnh viện: viện 354 có 5 bệnh nhân (16,6%) mất HBsAg, Viện 103 có 1 bệnh nhân HBsAg (-) nhưng phải sau 6 tháng điều trị bệnh nhân này đã xuất hiện anti-HBs. Viện 103 có nghiên cứu nồng độ HBsAg cho 27 bệnh nhân kết quả cho thấy: nồng độ trung bình HBsAg ở nhóm được điều trị bằng Cà gai leo giảm rõ rệt so với nhóm chứng (5589±358 so với 6418±312 với P < 0,001).

Ngày nay, nhờ sự tiến bộ của sinh học phân tử, người ta đã áp dụng kỹ thuật PCR để chẩn đoán các tác nhân vi sinh vật gây bênh. Trong bệnh viem gan B mạn, kỹ thuật PCR đã đếm được cụ thể số lượng của các copies của HBV để xác định nồng độ virút trong huyết thanh do đó có thể đánh giá chính xác sự nhân lên của virút, quá trình tiến triển của bệnh. Trong nghiên cứu này đã sử dụng xét nghiệm HBV-DNA. Kết quả ở nhóm được điều trị bằng HAINA ở cả 3 bệnh viện 103, 354, 108 thấy có 40%, 66,7%, 66,7% (cả 3 bệnh viên 62,9%) bệnh nhân có HBV-DNA < 5copis/ml, có ý nghĩa là nồng độ virút ở mức thấp.

Để đánh giá thêm, viện 103 đã điều trị cho 7 bệnh nhân kéo dài 6 tháng, nhận thấy kết quả tốt hơn, có thêm 2/7 bệnh nhân chuyển đảo huyết thanh, có thêm 2 bệnh nhân HBV-DNA <5copies/ml và đặc biệt có 1 bệnh nhân sau 4 tháng điều trị HBsAg về âm tính và đến tháng thứ 5 xuất hiện anti-HBs. Không thấy xuất hiện bất kì tác dụng phụ nào của thuốc.

Tại bệnh viên 103, 7 bệnh nhân được điều trị bằng Cà gai leo kéo dài 6 tháng kết quả có 1 bệnh nhân mất HBsAg và xuất hiện Anti-HBs.

Thuốc không gây một tác dụng ngoại ý nào nào trên lâm sàng.

TÓM TẮT: Trong số các dược liệu có tác dụng bảo vệ gan thì Cà gai leo thể hiện được tính ưu việt tuyệt đối trong những vấn đề sau:

Là dược liệu duy nhất được chứng minh có tác dụng ngăn chặn xơ gan rõ rệt thông qua việc ức chế sự tạo thành các sợi collagen

Là dược liệu duy nhất được kiểm chứng lâm sàng trên bệnh nhân viêm gan B mạn tính thể hoạt động (được thử tại những bệnh viện hàng đầu quốc gia trên nhiều bệnh nhân). Kết quả lâm sàng cũng rất khả quan: tỷ lệ âm tính cao (mất hoàn toàn vi rút khỏi cơ thể),